Londense metro’s confronteren reizigers met de zinloosheid van hun baan

Geplaatst op door

bullshit3Na de kerst reisden op maandagochtend ontelbaar veel chagrijnige, vermoeide, verzuurde mensen voor het eerst weer naar hun werk. Een aantal van die mensen in London – zo’n beetje Europa’s grootste knooppunt als het gaat om ochtendmisère – werd pijnlijk met hun neus op de feiten gedrukt door zo’n 200 posters die in de treinen hingen, met daarop allerlei deprimerende teksten als:

“Het is net alsof het iemands taak is om nutteloze baantjes te bedenken, om ons allemaal bezig te houden.”

“Hordes mensen voeren de hele dag taken uit waarvan ze vinden dat die niet per se uitgevoerd zouden hoeven worden.”

“Hoe kun je ooit eer uit j e werk halen als je het gevoel heb dat je baan niet per se zou hoeven bestaan?”

De citaten komen uit het artikel “On the Phenomenon of Bullshit Jobs”[1] van professor in de antropologie en activist David Graeber. Hij vertelt daarin dat veel banen tegenwoordig min of meer zinloos zijn, en over de geestelijke problemen die mensen daardoor hebben. Het artikel was in 2013 een enorme hit en is vandaag de dag nog even relevant. Het postercampagne is opgezet door magazine STRIKE! dat ook het originele artikel publiceerde.

???????????????????????????????Niemand weet echter wie de posters daadwerkelijk heeft opgehangen, Graeber zelf ook niet. De  mensen bij website VICE leek het hoe dan ook een goed idee om de beste man eens op te bellen en te vragen waarom alles wat ik doe zo’n verschrikkelijke tijdverspilling is.

VICE: Hoi David. Blijkbaar hingen er maandag 200 posters in de Londense metro met citaten uit jouw artikel over “bullshit jobs”. Wat vind jij daar nou van?
David Graeber: Om eerlijk te zijn wist ik hier van te voren niets van af. Ik was die dag gewoon van plan om naar mijn werk te gaan.

bullshit2Ik moet zeggen, het was erg fijn wakker worden toen ik op Twitter de foto’s zag van mijn citaten. Ik denk dat het idee erachter was om mensen, die de dagen daarvoor veel tijd hadden doorgebracht met vrienden en familie en dingen hadden gedaan die ze echt belangrijk vonden, aan het denken te zetten over hoeveel betekenis hun werk eigenlijk voor ze heeft.

VICE: Kun je uitleggen wat je bedoelt met “bullshit jobs”?
David Graeber: Toen ik die term bedacht hield ik me vooral bezig met wat de subjectieve waarde van iemands baan is. Er zijn miljoenen mensen die elke dag naar hun werk gaan, terwijl ze het gevoel hebben dat slechts één uur van hun werk daadwerkelijk iets bijdraagt aan de wereld. En soms zelfs dat niet eens. Sommigen vinden zelfs dat ze de wereld alleen maar iets afnemen. Ik was benieuwd naar wat voor effect dit heeft op mensen.

VICE: Dus je vermoedt dat er mensen zijn die bewust zinloze baantjes verzinnen om ons aan het werk te houden? Dat suggereert een van de posters.
David Graeber: Natuurlijk zijn er op dit moment geen mensen aan het vergaderen die zeggen “Laten we zinloze baantjes verzinnen!” Maar het is wel zo dat mensen die economisch beleid bepalen het vaak hebben over ‘werkgelegenheid creëren’, zonder het daadwerkelijke nut van dat werk te bespreken.

Dit staat haaks op het idee van een kapitalistisch systeem. We associëren 0% werkloosheid meestal met de communistische Sovjet Unie, omdat ze daar gewoon banen verzonnen voor mensen: in restaurants waren er mensen om je stoel aan te schuiven. Dat is allemaal erg logisch in een communistische samenleving waar het principe van werk zelf het belangrijkst is. Maar in een kapitalistische samenleving is iemand betalen om niks te doen wel het laatste dat je van een bedrijf verwacht. Toch komt het voor.

Veel mensen reageerden op hun blogs met verhalen over hoe het ze gelukt was om negentig procent van hun werk te automatiseren, maar als ze dat dan aan hun supervisor lieten zien dan zei die: “Niet doen! Als je dit doet dan heb ik nog maar drie mensen nodig in plaats van acht, en dan word ook ik minder belangrijk in het bedrijf. De bureaucratie in het bedrijfsleven verschilt dus niet zo veel van wat er in de oude Sovjet Unie gebeurde.

VICE: Waarom zouden er zoveel mensen zijn die geen baan hebben en zouden willen dat ze überhaupt iets van werk hadden, ook al is het totaal overbodig werk?
David Graeber: Ik denk dat er een ideologische verandering heeft plaatsgevonden, weg van het idee dat het doel van werk is om een bepaald waardevol product te produceren. In de negentiende eeuw was het nut van werk vooral om de dingen, de wereld om ons heen te produceren.

In de loop van de twintigste eeuw is dat veranderd. Toen werden dingen massaal geproduceerd in fabrieken en werden arbeiders een soort robots die uitvoerden wat een handjevol slimme ondernemers bedachen. Vanaf toen is er ook steeds meer nadruk komen te liggen op werk als een pure waarde op zichzelf.

VICE: Je beweert dat ‘bullshit-banen’ tot morele en spirituele schade leiden. Hoe zit dat?
David Graeber: Er is een idee dat werk discipline is: je kan geen volwassen, verantwoordelijk, autonoom persoon zijn zonder meer dan je eigenlijk wil te werken aan dingen die je niet echt interesseren. Hoe minder leuk je werk is, hoe beter, moreel gezien. En die logica is steeds sterker geworden, waardoor iedereen die niet werkt uitgescholden mag worden voor parasiet.

bullshit1Maar nu is er een soort idiote tendens dat zelfs mensen die lol hebben in hun werk argwanend worden bekeken. We zitten in de gekke situatie dat hoe duidelijker het is dat je werk daadwerkelijk iets bijdraagt aan de wereld, hoe minder je betaald krijgt – een paar uitzonderingen daargelaten, zoals bij chirurgen en piloten. Maar voor een groot deel is het zo dat de mensen die goed betaald krijgen de mensen zijn van wie het totaal onduidelijk is wat ze bijdragen aan de wereld. Ondertussen krijgen de mensen zonder wie de wereld in elkaar zou storten – verpleegkundigen bijvoorbeeld – het minst betaald.

Hoe dit komt? Ik denk dat een van de redenen ‘passieve moraliteit’ is. Oftewel, dat werk iets waardevols is omdat je het eigenlijk niet wil doen en omdat het geen intrinsieke waarde in zichzelf heeft. Het is erg moeilijk om bedrijven zo ver te krijgen dat ze mensen betalen om iets te doen, als die mensen ook een andere reden hebben om dat werk te doen. Op het moment dat het om werk gaat dat op de een of andere manier een beetje leuk is – je ziet dit bijvoorbeeld in de creatieve sector – zeggen die bedrijven: “is er ook een manier om mensen dit te laten doen zonder ze er voor te betalen?”

VICE: Wat is het alternatief voor het creëren van zinloze banen?
David Graeber: Ik denk dat er verschillende opties zijn. Een voorbeeld is het basisinkomen. Daar zijn ze in Zwitserland al mee aan het experimenteren. In plaats van dat je inkomen afhangt van je werk, geef je iedereen een basisbedrag. Zo kunnen mensen zelf bepalen hoe ze iets bij willen dragen aan de maatschappij. En mensen willen altijd iets bijdragen.

We denken nog altijd dat mensen uit zichzelf alleen maar willen parasiteren – lekker de hele dag niksen en niet aan werk denken – maar dat is duidelijk niet waar. Het voorbeeld dat ik vaak geef is de gevangenis, waar werk vaak wordt ingezet als beloning. En dit zijn dus niet de meest altruïstische mensen (het zijn namelijk criminelen). Zelfs als ze de hele dag mogen rondhangen en niks doen, prefereren ze een dagtaak. Ik denk gewoon dat mensen echt iets willen doen met hun leven.

Ik kan me herinneren hoezeer ik geraakt was door de Russische schrijver Dostoyevsky, die schreef over zijn ervaringen in een Russische strafkamp. Hij vertelde dat als je iemand echt psychologisch kapot wil maken, dan kun je het allerbeste iemand compleet nutteloos werk laten doen. Dat is nog veel erger dan fysiek martelen. Je kan iemand bijvoorbeeld water van het ene vat naar de andere laten verplaatsen met een emmer, en hem daarna weer alles terug laten verplaatsen. Als je iemand dat de hele dag laat doen, dan drijf je zelfs de meest geharde crimineel binnen de kortste keren tot wanhoop. Er is geen grotere marteling dan je leven te moeten wijden aan iets compleet betekenisloos. En natuurlijk zullen er bij het systeem van basisinkomen profiteurs zijn, maar die hebben we nu ook al.